ჩეჩნური ტრადიციული მედიცინა

 

  ხალხური  მედიცინა ნებისმიერი ერის ისტორიული მემკვიდრეობაა. ტრადიციული მედიცინა ეთნიკურ, კულტურულ და რელიგიურ ასპექტებთან ერთად,  პირდაპირ კავშირშია ეთნიკური ჯგუფის საცხოვრებელი ადგილის ეკოლოგიურ და გეოგრაფიულ თავისებურებებთან. ვაინახების ხალხური მედიცინაზე არქეოლოგიური გათხრების მონაცემები გვაძლევენ ინფორმაციას. ისინი მოწმობენ, რომ ჩეჩნური ხალხური მედიცინა უძველესი დროიდან წარმოიშვა. ვაინახური ეთნიკური ჯგუფის ხალხური მედიცინის ჩამოყალიბებაზე მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია ირანულმა კულტურამ. ის ჩრდილოეთ კავკასიაში მომთაბარეებმა: სკვითებმა და სარმატებმა ჩამოიტანეს. ამას მოწმობს ვაინახების ხელოვნებაში სკვითური „ცხოველური სტილი“, მაგრამ ეს გავლენა მოიცავდა არა მხოლოდ ხელოვნების სფეროს, არამედ ხალხურ მედიცინასაც.

  მცენარეული, ცხოველური და მინერალური წარმოშობის მედიკამენტები ფართოდ გამოიყენებოდა ჩეჩნებსა და ინგუშებში. აქტიურად იყენებდნენ სამკურნალო მაგიურ მეთოდებს. ვაინახებმა XVI საუკუნემდე შეინარჩუნეს ემპირიზმი და რელიგიურ-მისტიური იდეები. ცოდნა თაობიდან თაობას ზეპირად გადაეცემოდა. მე-16 საუკუნემდე დამწერლობის უქონლობის გამო  ვაინახებში არ განვითარდა ცოდნის ერთიანი სისტემა, რამაც გამოიწვია ტრადიციულ მკურნალთა ავტორიტეტის ზრდა. ვაინახები აქტიურად ეწეოდნენ მსხვერპლშეწირვას, შელოცვას, სისხლის აღებას, რომლის მიზანიც სისხლის განწმენდა იყო. ამისთვის გამოიყენებოდა ლითონის სპეციალური ნაჯახი „пхъа“.     

    დაავადების მიზეზები  მიაჩნდათ ხილულ და უხილავებად. მათ შორის მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ფიზიკურმა და სულიერმა ფაქტორებმა ("ბოროტი თვალი", ჯადოქრობა, ჯინების გავლენა). ამავდროულად, რაციონალური იდეები ავადმყოფობის გამომწვევ მიზეზებზე (საკვები, დაზიანებები, დამწვრობა, ჭრილობები)  გავრცელებული იყო ჩეჩნებსა და ინგუშებში. ცნობილია, რომ საუკუნეების წინ ბავშვებს ჩუტყვავილას ვაქცინაციას უკეთებდნენ. აქტიურად იყენებდნენ ვარიოლაციის მეთოდს: ჩუტყვავილას ჩირქით დამუშავების შემდეგ ბავშვს ხელზე სპეციალური ხელსაწყოთი უკეთებდნენ ნაჭრებს. ვაინახები იცავდნენ კოსმოგონიურ შეხედულებებს. მათ მიაჩნდათ, რომ დაავადების მიზეზი შეიძლება იყოს შინაგანი ორგანოების გადაადგილება. სხეულისა და მსოფლიო სივრცის ერთიანობა მნიშვნელოვანია ადამიანის ჯანმრთელობის შენარჩუნებისა და განმტკიცებისთვის. ამ ჰარმონიის დარღვევა იწვევს დაავადების გაჩენას. ამიტომ საჭიროა დროული ზომების მიღება ანატომიური წესრიგის აღსადგენად. ჩეჩნებსა და ინგუშებს ღრმად სჯეროდათ სულისა და სისხლის ურთიერთობის და ასევე იმისა, რომ ადამიანის სული გულშია.

   აღსანიშნავია, რომ ვაინახური ეთნოსის ლექსიკაში 400 სამედიცინო ტერმინია. ჩეჩნებმა და ინგუშებმა ანატომიური ცოდნა მიიღეს ცხოველების სხეულის შესწავლით. გვამებს ჭრიდნენ და მათ სტრუქტურას ადამიანის სხეულთან აკავშირებდნენ. უხსოვარი დროიდან გვამების გაკვეთა კატეგორიულად აკრძალული იყო და ამიტომ არასოდეს ყოფილა პრაქტიკაში. „ჩეჩნებს ჰქონდათ მკურნალობის საკუთარი მეთოდები: " корта озар“ (თავის აწევა), „гам хьакхар“ (თავის ძვლის გახეხვა ტრეპანაციის მიზნით), „хинжабаккхар“ (ეპიდერმული აკუპუნქტურა, ნემსით ჩხვლეტა), „пондар лакхар“(მუსიკით მკურნალობა) და სხვა. მკურნალებში თერაპიული მკურნალობა ცუდად იყო განვითარებული. უფრო მეტად განვითარდა ქირურგია, რაც განპირობებული იყო ვაინახების მძიმე მთიან პირობებში ყოფნით, ასევე ომებში მონაწილეობით. ძირითადად, საბრძოლო (სამხედრო) პათოლოგიებს მკურნალობდნენ. ჩრდილოეთ კავკასიის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი ტრეპანირებული თავის ქალების დიდი რაოდენობა, აგრეთვე სხვადასხვა ისტორიულ პერიოდს მიკუთვნებული ძვლები, მოწმობს ანტიკურ პერიოდში ქირურგიული ოპერაციების წარმატებულ პრაქტიკაზე.

  ისლამის მიღება ჩეჩნების მიერ XVI-XVIII სს. მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო ჩეჩნური ეთნოსის ტრადიციული მედიცინის განვითარებაში. მთიანეთის ტრადიციული მედიცინა ჩამოყალიბდა როგორც პრაქტიკული მოთხოვნილებებისა და გამოცდილების, ისე არაბული მედიცინის გავლენით. ჩეჩნებმა დაიწყეს მკურნალობა ყურანისა და სუნას მიხედვით. "At-Tybb al-Nawabi" ("წინასწარმეტყველის წამალი") შეიცავს 50 რეცეპტს სხვადასხვა დაავადების პროფილაქტიკისა და მკურნალობისთვის, ასევე ჰიგიენისა და კვების წესების 300 მაგალითს.

  ვაინახებში ფართოდ იყო გავრცელებული ამულეტები და თილისმები, რომლებშიც ფურცელზე დატანილი ლოცვები იკერებოდა. მათ სჯეროდათ, რომ თილისმები  ბოროტი თვალისგან იცავდნენ. ადრეული მუსლიმური მედიცინა ეყრდნობოდა ჩრდილოეთ კავკასიის ტრადიციულ პრაქტიკას და ბუნებრივ საშუალებებს, როგორიცაა თაფლი ან ზეითუნის ზეთი, ვაკუმიანი ქილები (ჰიჯამა), რომლებიც დღესაც კი აქტიურად გამოიყენება ბევრ ისლამურ ქვეყანაში და მთელ მსოფლიოში დაავადებების სამკურნალოდ.

  ვაინახურ ხალხურ მედიცინას მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე ინდივიდუალური არქაული ხასიათი ჰქონდა. მკურნალობა ძირითადად სახლის პირობებში მიმდინარეობდა. უფრო მეტიც, თითოეული მკურნალი მხოლოდ ერთ დაავადების სპეციალისტი იყო. შემდგომში ვაინახებში გამოჩნდნენ ექიმები, რომლებსაც შეეძლოთ სხვადასხვა დაავადების მქონე პაციენტების მკურნალობა. ექიმები ჯარისკაცებთან ერთად ლაშქრობებში დადიოდნენ და მკურნალობდნენ მათ ბრძოლის ველზე მიღებული დაზიანებებს.

  ძველად ვაინახებში განკურნება ოჯახური პრივილეგია იყო. ისინი გულდასმით ინახავდნენ თავიანთ ცოდნას საიდუმლოდ. მედიცინის სწავლა მხოლოდ ზრდასრულ ასაკში იყო შესაძლებელი. ვაინახები ყოველთვის იცავდნენ ხალხური ჰიგიენის წესებს. ამას მოწმობს მათი ტრადიციული საცხოვრებლების მოწყობა. ცხვრის ცხიმი და თაფლი ითვლებოდა საყვარელ სამკურნალო საშუალებად. ვაინახების ჯანსაღი ცხოვრების წესზე მათი პიროვნული და სოციალური თვისებებიც მოწმობს. ისლამის მიღების შემდეგ მათ მიატოვეს მოწევა და ალკოჰოლი, ბავშვობიდანვე სწავლობდნენ გიმნასტიკას და ცხენოსნობას, ეწეოდნენ ასკეტურ ცხოვრებას, დღეში ხუთჯერ ლოცულობდნენ , იცავდნენ მარხვას რამადანის წმინდა თვეში. ჩეჩნების ჯანმრთელობის შენარჩუნებასა და განმტკიცებაში წვლილი შეიტანა ვაინახური ეტიკეტმაც, რომლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წესია  ზომიერი კვება.

  სამკურნალო გამოყენების მცენარეები ფართოდ არის გავრცელებული ჩრდილოეთ კავკასიაში. ჩრდილოეთ კავკასიის ზოგიერთი მცენარე და მცენარეული ექსტრაქტი აქტიურად გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში ჩინეთში, ინდოეთში, კორეაში, ტიბეტში და სხვა ქვეყნებში.  ვაინახებში ცნობილი ბალახეულის სახელებია შემორჩენილი: თალხიგოვები სოფელ შალიდან, ევკუროვები სოფელ ოლგეთიდან (ინგუშეთი). ჩეჩნები და ინგუშები სამკურნალო მცენარეებისგან ამზადებდნენ დიაფორულ და ხველების საწინააღმდეგო საშუალებებს. სახსრების დაავადებების სამკურნალოდ გამოიყენებოდა წაბლისა და თეთრი აკაციის ნაყენი. მცენარეული აბაზანები,  სამკურნალო ტალახი და მინერალური წყლები ეხმარებოდა კანის დაავადებებს. ნაცარი და გოგირდის მალამო გამოიყენებოდა ქერცლის დროს. ორეგანოს აბაზანები ეხმარებოდა კანის გამონაყარს. გაციებისას სვამდნენ პიტნისა და ვარდის  ნაყენს, ასევე აკეთებდნენ ინჰალაციას მოხარშული კარტოფილის ორთქლზე.  ტრადიციული მკურნალობის ბევრ ხალხურ მეთოდს დღემდე არ დაუკარგავს ღირებულება და აქტუალობა.